Sách giáo khoa (SGK) trải qua bốn lần thay đổi chương trình, bắt đầu bằng việc chuyển hệ giáo dục 9 năm thành 10 năm từ năm 1956.

Tại Hội thảo và trưng bày SGK giáo dục phổ thông Việt Nam qua các thời kỳ do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức ngày 28-29/9 ở Hà Nội, ông Hoàng Lê Bách, Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, cho biết, Việt Nam có bốn mốc thay sách giáo khoa phổ thông: 1957, 1981, 2002, 2020.

Thời kỳ loại bỏ giáo dục thực dân, đặt nền móng, tạo tiền đề xây dựng chương trình và biên soạn sách giáo khoa của nền giáo dục cách mạng bắt đầu sau tháng 8/1945. Lúc đó, Đảng và Chính phủ đã chú ý đến việc cải cách giáo dục nhưng do tập trung vào cuộc kháng chiến chống Pháp, tháng 7/1950, Hội đồng Chính phủ mới thông qua đề án cải cách giáo dục, với mục tiêu xây dựng nền giáo dục dân chủ nhân dân.

Sách tập đọc lớp một phổ thông của Nhà xuất bản Giáo dục Giải phóng 1976 tại buổi trưng bày sáng 29/9. Ảnh: Bình Minh

Theo đó, hệ thống giáo dục thực dân hệ 12 năm và hệ thống phân ban tú tài nội địa hệ 10 năm được chuyển sang 9 năm theo cấu trúc ba cấp học: cấp 1 (4 năm), cấp 2 (3 năm) và cấp 3 (2 năm), thực hiện chương trình mới với nguyên lý đại chúng, dân tộc, khoa học.

Để biên soạn SGK cho chương trình 9 năm, tháng 7/1950, Bộ Giáo dục và Đào tạo thành lập Trại Tu thư tại Đào Dã, Phú Thọ, để biên soạn SGK, trước mắt tập trung vào các môn học: Quốc văn, Lịch sử, Toán, Lý, Hóa, Chính trị thường thức. Năm 1952, Trại sách đã hoàn thành biên soạn lại toàn bộ SGK cấp 1 theo chương trình mới. Các SGK cấp 2, cấp 3 biên soạn được một số tài liệu về Lịch sử, Chính trị, Giáo dục Công dân.

Ông Bách cho hay, đổi mới chương trình, SGK lần thứ nhất, trong giai đoạn 1956 - 1975, bắt đầu bằng việc chuyển hệ giáo dục 9 năm thành 10 năm.

Tại miền Bắc, theo Nghị định 596 ngày 30/8/1956 "ban hành quy chế trường phổ thông 10 năm" của Bộ trưởng Giáo dục Nguyễn Văn Huyên, các trường phổ thông thực hiện dạy học theo hệ 10 năm, chia làm ba cấp học: cấp 1 (4 năm, từ lớp 1 đến 4 lớp), cấp 2 (3 năm, từ lớp 5 đến lớp 7), cấp 3 (3 năm, từ lớp 8 đến lớp 10). Ở lần cải cách này, chương trình, SGK có nhiều nội dung học tập các nước xã hội chủ nghĩa.

Việc biên soạn, biên tập SGK do Ban Tu thư của Bộ Giáo dục đảm nhiệm. Năm 1957, Nhà xuất bản Giáo dục ra đời để xuất bản SGK và được cho phép "hoạt động dưới hình thức một doanh nghiệp quốc gia".

Năm 1972, Bộ Giáo dục thành lập Ban Chương trình và SGK B (Trại sách B). Từ năm 1973 đến năm 1975, Trại sách B, có sự tham gia của Nhà xuất bản Giáo dục, đã tổ chức biên soạn bộ SGK mang tên "Nhà xuất bản Giáo dục Giải phóng".

Bộ sách được Phó trưởng ban Tuyên huấn Trung ương khi đó là ông Đào Duy Tùng đánh giá "góp đến một nửa phần trong việc ổn định tình hình miền Nam sau ngày giải phóng".

Lần thứ hai, từ năm 1976 đến năm 2000, là giai đoạn hợp nhất hệ thống giáo dục hai miền Bắc - Nam.

Ngày 4/12/1975, Hội đồng Chính phủ giao cho Bộ Giáo dục và Đào tạo nhiệm vụ tổ chức biên soạn SGK và sách hướng dẫn giảng dạy các bộ môn theo Chương trình Cải cách giáo dục cho các lớp từ vỡ lòng đến hết cấp phổ thông trung học (kể cả sách bổ túc văn hoá cho người lớn tuổi).

Từ năm 1976 đến năm 1981, do chưa có chương trình, SGK dùng chung, miền Bắc tiếp tục chương trình 10 năm và miền Nam tiếp tục chương trình 12 năm. Qua nhiều khâu chuẩn bị, năm học 1981-1982 mới thực hiện được việc thay sách Cải cách giáo dục ở lớp 1 trên toàn quốc.

Giai đoạn bắt đầu làm sách trung học phổ thông bắt đầu tháng 2/1989, sau khi Bộ Giáo dục thành lập "Trại biên soạn SGK". Trại có nhiệm vụ hoàn thành biên soạn các môn còn thiếu ở tiểu học là Đạo đức, Mỹ thuật, Hát nhạc; hoàn thành biên soạn sách cải cách giáo dục hai lớp còn lại của cấp trung học cơ sở; hoàn thành biên soạn, xuất bản bộ sách trung học phổ thông trong ba năm (1989-1991), chuẩn bị làm sách thí điểm trung học phổ thông phân ban; hoàn thành và xuất bản bộ sách 100 tuần, 120 tuần, bộ sách dạy tiếng Mông và tiếp tục xuất bản các giáo trình đại học sư phạm.

Theo ông Bách, để tạo điều kiện cho học sinh trung học phổ thông có cơ hội được lựa chọn và học bộ SGK phù hợp, Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo làm nhiều bộ SGK đối với hai môn Văn và Toán.

SGK Văn làm hai bộ và SGK Toán ba bộ. Các bộ SGK Toán và Văn trung học phổ thông đó đã được sử dụng đồng thời trong 10 năm, đến năm 2000 thì được chỉnh lý hợp nhất lại thành một bộ.

Nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, chương trình SGK được đổi mới lần thứ ba, từ năm 2002 đến năm 2008.

Theo chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Nhà xuất bản Giáo dục đã biên soạn và xuất bản SGK theo hình thức cuốn chiếu, từ năm 2002. Việc biên soạn SGK giai đoạn này được triển khai theo chương trình khung năm 2000. Đến năm 2006, sau khi hoàn thành việc xuất bản SGK từ lớp 1 đến lớp 9, chương trình chi tiết cũng mới được hoàn thành và được in xuất bản thành tài liệu chính thức. Vì thế, chương trình 2000 còn được gọi là chương trình 2006.

"SGK theo chương trình 2000 được đổi sang khổ to 17×24 cm, sách tiểu học được in 4 màu, có hình thức đẹp hơn SGK trước đó", ông Bách cho biết.

Đại diện Nhà xuất bản Giáo dục cho biết, chương trình sách giáo khoa lần thứ tư (2013 đến nay) theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất của người học. Theo Nghị quyết 88/2014 của Quốc hội khóa 13, SGK được xuất bản theo chủ trương một chương trình nhiều SGK, bỏ độc quyền xuất bản. Tháng 12/2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Chương trình giáo dục phổ thông mới, còn được gọi là chương trình phổ thông 2018. SGK không còn là "pháp lệnh", là duy nhất, mà là học liệu, tài liệu giúp giáo viên, học sinh triển khai chương trình, thi theo chương trình.

Từ năm học 2020 - 2021, SGK mới bắt đầu được đưa vào sử dụng với lớp 1. Toàn quốc có 5 bộ sách lớp 1, gồm Kết nối tri thức với cuộc sống, Chân trời sáng tạo, Cùng học để phát triển năng lực, Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục và Cánh Diều. Từ lớp 2 trở đi, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam hợp nhất 4 bộ chỉ còn hai bộ sách là Kết nối tri thức với cuộc sống và Chân trời sáng tạo. Vì thế, các cơ sở giáo dục có ba bộ sách để lựa chọn là: Kết nối tri thức với cuộc sống, Chân trời sáng tạo và Cánh Diều.

Việc áp dụng chương trình và SGK mới được thực hiện cuốn chiếu, hiện giờ đã áp dụng tới lớp 3 của bậc tiểu học, lớp 7 bậc THCS và lớp 10 bậc THPT. SGK đã được điều chỉnh từ khổ 17x24 cm thành khổ lớn hơn là 19x26,5 cm. Không chỉ ở cấp tiểu học, tất cả SGK được in 4 màu. Hiện có sáu nhà xuất bản tham gia biên soạn, phát hành, ba công ty cổ phần khác chỉ tham gia biên soạn.

Học sinh THCS ở Hà Nội tới thăm buổi trưng bày sách giáo khoa giáo dục phổ thông Việt Nam sáng 29/9. Ảnh: MOET

Bộ Giáo dục và Đào tạo đánh giá chủ trương xã hội hóa SGK đã huy động được đông đảo nhà giáo, nhà khoa học, chuyên gia giáo dục tham gia. Các bộ sách có những sáng tạo riêng về trình bày, thể hiện nội dung đối với cùng một yêu cầu cần đạt. Các sách khác nhau lựa chọn ngữ liệu, hình ảnh, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá khác nhau, đáp ứng nhu cầu sử dụng của các địa phương với sự khác biệt đặc điểm kinh tế, xã hội, văn hoá.

Tuy nhiên, SGK mới cũng gây nhiều tranh cãi khi "sạn" được phát hiện trong SGK lớp 1 bộ Cánh diều ngay năm đầu tiên sử dụng, giá sách cao gấp 2-3 lần so với bộ cũ, hay việc các trường học lựa chọn nhiều bộ sách khiến phụ huynh vất vả tìm mua cho con.

Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết đã xây dựng phương án trích ngân sách mua SGK đưa vào thư viện trường học, sau khi thống nhất với Bộ Tài chính sẽ trình Chính phủ xem xét. Theo đó, sẽ đầu tư một lần 3.500 tỷ đồng để đáp ứng khoảng 70% nhu cầu về SGK của học sinh cả nước. Sau đó, mỗi năm sẽ bổ sung khoảng 20%.

Theo dự thảo Luật giá mới nhất được Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội đầu tháng 9, Bộ Giáo dục và Đào tạo được giao "quyết định giá cụ thể của từng loại SGK" thay vì để nhà xuất bản tự quyết định giá.

Nguồn: VnExpress